Товч түүх. 

.1.1.      Байгуулагдсан  түүх. Манай сум 1925 байгуулагдсан одоогийн Ховд аймгийн алтайн урианхайн чуулганы харьяа 7 хошуунаас анх Алтанцөгц нуурт сумыг 120 өрх хагас мянга гаруй хүн ам,70мянган малтай байгуулсан түүхтэй түүхийн хуудас сөхвөөс Алтайн урианхайн 7 хошууны нэг  Алтанцөгц суманд хувьсгалаас өмнө Хятад,Оросын худалдааны пүүсүүд ажиллаж мал сүрэг, түүхий эд, байгалийн баялаг ангийн үсийг хямдхан авч нутаг руугаа зөөж байсан билээ.Ховд хязгаарын урианхайн 7 хошуунд байсан цөөвтөр хийдийн нэг болох Алагийн хийдийг 1911 онд Цагаантүнгэд босгож дал гаруй лам хувраг шавилан сууж хурал ном хурж овоо тахиж байжээ.

Алтанцөгц сумыг Манжийн  үед Мээрингийн хошуу, Автономитын үед Зүтгэлт гүний гэж хошуу ноёны хэргэм зэрэгээр тодотгон нэрлэж байсан.1922 онд Ардын засгийн газар Дөрвөд Урианхайн хязгаарыг харяалуулан томилсон төлөөний сайд Ховд хотноо суух болжээ. 1923 оны 9-р сард болсон Урианхайн   7 хошууны эрх баригчдийн чуулганаар Алтайн Урианхайн аймгийн чуулган хэмээх  хурлыг зохион байгуулж Чандман уул аймгийн хязгаарт хэвээрээ үлджээ.Дөрвөн жилийн дараа  1927оны 9-р сард Алтайн Урианхайн  аймгийн чуулган хэмээх хурлыг татан буулгаж,Урианхайн 7 хошууны  саналд  түшиглэн нэгэтгэн томруулж Алтайн Урианхайн зүүн баруун 2 хошууны зохион байгуулалттай болгожээ.1927 оны 10-р сард  хуучин итгэлт , Зоригт , Эсэр , Зүтгэлт  гүний    дөрвөн хошууг  нэгтгэн Алтайхан уулын урианхайн зүүн гарын хошуу хэмээн нэрлээд  төвийг Абшийн Цагаантүнгэд байрлуулжээ. Ингэж урианхайн зүүн гарын хошуунд хуучин зүтгэлт гүний хошуу буюу Алтанцөгц нуурын сум гол төв нь болж тэргүүлэх нөлөөтэй байлаа. 1940 оны 5-р сард Ховд аймгийн  их хурал болж , намын 10 Улсын 8-р их хурлын шийдвэр дагуулан казак урианхайн ард түмний Баян-өлгий аймаг байгуулжээ.ингэж Алтан цөгц нуурын  сум нь Ховд аймгийн харьяалалаас гарч шинэ Баянөлгий аймгийн бүрэлдэхүүнд орохдоо  1940 оны 8-р саны 20-ны мэдээгээр 512 өрх  айл ,7 баг , 2132  хүн ам, 74000 малтай   сум байжээ. Алтанцагц суманд 1924 оны 10 –р сард  МАХН-ын 226 дугаар үүр , 1929 онд    эвлэлийн үүр, 1940 онд Үйлдвэрчний эвлэлийн хороо, 1942 онд аймагтаа анхны улсын 31 дэхь нэгдэл  байгуулсан нь  эдгээр байгууллагууд нь  Баянөлгий аймагтаа  анхдагч нь болж  түүхэнд тэмдэглэгджээ.

Сум 1.8 мян. кв.км газар нутагтай, нийслэлээс 1703 км, аймгийн төвөөс 43 км зайтай, Бугат, Ногооннуур, Баяннуур, Толбо, Увс аймгйин Ховд, Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн сумдтай хиллэн оршдог. Төв нь Хавцалын эх, Баянбулагт төвлөрч байгаад 1947 оноос Цагаантүнгэд төвлөрсөнч Олоннуурт зусдаг.. Хүн амын дийлэнх нь урианхай. цөөн тооны дөрвөд, баяд байснаа улмаар казахууд олноор нүүж ирж суурьшсан.